مکانیسم های دفاعی در روانشناسی

مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی به طور گروهی وارد عمل می شوند و اعمال انسان را تحت کنترل خود در می آورند. وقتی انسان نمی تواند تعادل های روانی خود را به طور مستقیم دفع کند، در واقع کل وجود او در معرض خطر قرار می گیرد، مثل بیماری روان تنی و زخم معده ...
برای دفع این خطر انسان به طور ناآگاه به مکانیسم های دفاعی متوسل می شود تا به کمک آنها بتواند موجودیت خود را حفظ کند. توسل به مکانیسم های دفاعی تقریباً برای همه انسان ها پیش می آید و هر کسی در زندگی روزمره خود به نحوی از این مکانیسم ها استفاده می کند و شکست ها، نگرانی ها و اضطراب های خود را ناچیز جلوه می دهد.

1-    مکانیسم های سرکوبی یا حواس پرتی

سرکوبی یعنی احساسات و خاطرات و انگیزه های ناراحت کننده و ناسازگار را در خارج از حوزه آگاهی نگه داشتن. فردی که از بیماری قلبی رنج می برد در هوای سرد زمستان به پارو کردن برف می پردازد.

2-    مکانیسم بازگشت

در این مکانیسم رفتار فرد به مرحله پایین تری که دارای صفات خام و ناپخته است تنزل می کند و سیر پس روی پیش می گیرد. علت این پس روی رفتار این است که قبلاً مورد استفاده قرار گرفته و مفید واقع شده است، مثلاً وقتی در خانواده هایی که کودک تازه به دنیا می آید، کودک قبلی چهار دست و پا راه می رود و جلب توجه می کند و یا وقتی کارمندی با رئیس اداره اختلاف پیدا می کند برای حل آن به گریه متوسل میشود.

3-    مکانیسم جابجایی

گاهی فشارها و اضطراب ها باعث می شود فرد به جای اینکه موضوع اصلی را هدف قرار دهد پرخاش خود را به چیزهای دیگری منتقل می کند. مثلاً کودکی که مادر سینه را به زور از دهان او در می آورد انگشت خود را می مکد و یا فردی که از دست زن خود عصبانی می شود ظروف را می شکند و یا زنی که از دست شوهرش عصبانی است بچه را می زند. ما از این مکانیسم ها خواه ناخواه، آگاه یا ناآگاه استفاده می کنیم.

4-    مکانیسم فرافکنی یا انتساب

فرافکنی یعنی تعارض های درونی و انگیزه های خود را بیرون ریختن و آن ها را به طور ناآگاه به دیگران نسبت دادن، مثل افرادی که دائماً از دیگران عیب جویی می کنند. در واقع تمایلات درونی خود را به دیگران نسبت می دهند، یعنی خود آن ها، همان صفت را دارند، مثلاً کسانی که دیگران را دزد به حساب می آورند در برخی موارد خودشان چنین تمایلاتی دارند و یا مثل دوچرخه سواری که در اثر اشتباه خود به زمین می خورد و دوچرخه را ورانداز می کند. مثل فردی که در اثر تنبلی خود شکست می خورد اما دیگران را مصوب شکست خود می داند.

5-    مکانیسم دلیل تراشی

دلیل تراشی یعنی توجیه رفتاری که نشان دادیم اما دلیل یا دلایل اصلی آن را نمی دانیم. بدین صورت که ما اغلب در اثر محرک های نامعلومی کاری انجام می دهیم اما بعداً دلیل یا دلایلی برای انجام دادن آن ذکر می کنیم که از واقعیت به دور است. این دلایل را جهت توجیه عمل یا رفتار، پس از انجام آن می آوریم که برای فریب دادن خود عنوان می کنیم.
گاهی دلیل تراشی برای اینست تا رفتاری را که انجام نداده ایم توجیه کنیم. دانشجویی که می داند باید برای امتحان مطالعه کند اما این کار را انجام نمی دهد پیش خود استدلالی می کند که زیاد درس خواندن برای چشم ضرر دارد یا آنهایی که زیاد می خوانند سیم هایشان قاطی می شود. (گربه دستش به گوشت نمی رسد می گوید گوشت فاسد است، روباهی که دستش به انگور نرسیده می گوید غوره است)
دلیل تراشی شایعترین مکانیسم دفاعی در زندگی عادی است.

6-    مکانیسم خیال بافی

برخی افراد نمی توانند با واقعیت سازگاری مناسب داشته باشند و عنان اختیار را به دست خواب و خیال می سپارند. بدین ترتیب که وقتی نیازهای آن ها به شیوه مستقیم و به موقع ارضاء نمی شود برای حل تنش های حاصل از این ناکامی ها به خیال بافی روی می آورند. آن ها خود را به صورت خیالی ثروتمند و قدرتمند و کامیاب تصور می کنند. (شتر در خواب بیند پنبه دانه، گهی لپ لپ خورد گه دانه دانه یا آدم گرسنه خواب نان می بیند و آدم برهنه کرباس پهنا دار)
البته همه انسان ها در زندگی روزمره خود کم و بیش به مکانیسم دفاعی خیال بافی پناه می برند، مثلاً بسیاری از دخترها در انتظار یک شوهر پولدار و مهندس یا دکتر هستند و یا پسرها در عالم خیال زیباترین و نجیب ترین و باسوادترین دخترها را شایسته خود می دانند.

7-    مکانیسم جبران

جبران یعنی تلافی کردن یک نقص. این مکانیسم که اغلب بطور ناآگاه انجام می شود مبتنی است بر جبران یک فقدان یا یک ناتوانی واقعی یا خیالی به کمک رفتار دیگری، که با واقعیت سازگار شده است.
مثال ناپلئون به دنبال پیروزی می رفت تا ضعف جثه خود را فراموش کند. برخی از افراد مشهور عالم هنر، کوشیده اند نقص های جسمی خود را جبران کنند. برخی از افراد زورگو نیز احتمالاً‌ دوران کودکی پر از ناکامی داشتند که بزرگسالی جبران می کنند.

8-    مکانیسم تصعید

در این مکانیسم فرد در مواجه با مشکلات موانع و تعارض های زندگی،‌ اقدام به تعیین هدف های والای اجتماعی می کند و در مسیر رسیدن به این هدف ها تلاش می کند، مثل شاعر بزرگ شهریار

9-    مکانیسم درون فکنی

در این مکانیسم فرد موفقیت های دیگران را به خود نسبت می دهد.

10-    مکانیسم انکار

در این مکانیسم فرد از پذیرش مسئولیت ها در قبال اعمال خود شانه خالی می کند و منکر انجام این رفتارها می شود.